۱۳۸۹ بهمن ۳, یکشنبه

فرش سنقر

مقدمه
شهرستان سنقر کلیایی یکی از شهرهای استان کرمانشاه ا ست که در83کیلومتری شمال شرقی ا ستان کرمانشاه قرارگرفته و با هم جوار بودن با ا ستان های کردستان و همدان از شمال شرقی ا ستان کرمانشاه بی گمان دروازه مرزی ا ستان به شمار می آید که لاجرم نزدیک ترین شهر از شهرهای کرمانشاه به استان های کردستان و همدان ا ست که متاسفانه درطی دویست سال گذشته به علت وجود را ههای جاده ای صعب العبور به شکلی ناشناخته، وکمتر مورد توجه و پذیرش وخواستگاه مسافران و رهگذران قرار گرفته ا ست و همین مسئله حقیقت های تاریخی ،اجتماعی، فرهنگی ، هنری ، جغرافیایی و...این شهر را نسبت به شهر های دیگراستان کرمانشاه به نسیان باورهای همیشگی تاریخ سپرده ا ست.و ناگفته های بسیاری را در طی این دویست سال در دل و سینه خود جای داده است . و باتوجه به اینکه این شهرستان دارای پتانسیل های ذخیره شده فرهنگی منحصر به فردی است در این تحقیق سعی برآن شده است که به یکی از این وِیژگی های منحصر به فرد که همانا بی مانندی هنر قالی بافی این خطه است پرداخته شود و در چارچوب پنج فصل که عبارتند از: 1- موقعیت جغرافیایی 2- تاریخچه قالی سنقر کلیایی 3- انواع تقسیم بندی قالی های کلیایی 4- بیان ویژگی های اصلي واسطوره ای و فرهنگي قالی کلیایی و فصل آخر نتیجه گیری از گفته ها و تحلیل ارزش های معنوی ،فکری و فلسفی این هنر بی مانند سخن گفته شود امید که مورد قبول واقع گردد

موقعیت جغرافیایی
از دیر باز شهرستان سنقرکلیایی و شهر دینور دارای ارتباطات و شهرت فرهنگی خاص بودند و به اصطلاح در حوزه اقلیمی یا مناطق ایالت جبال قرار می گرفته اند که این «اقلیم و مناطق در منابع تاریخی و جغرافیایی اسلامی به مناطقی اطلاق می شود که قسمتی گسترده از شمال عراق و غرب ایران را در بر می گرفت و شامل مناطقی چون شهر زور ، دینور ، حلوان ، قرمسین ( کرمانشاه) و همدان و ری بوده و در بعضی اوقات آن را عراق العجم می نامیدند» (روژبیانی ـ 1383 ـ ص11) ایل سنقر کلیایی شامل طایفه های بیگوند ، فیله کوری (فعله گری) صوفیوند ، موسیوند است . مرکز این ایل با 2500 خانوار در سنقر تخته قاپو ساکن شده اند ، به پشم داری علاقه مند ند ، به زراعت گندم و جو وحبوبات اشتغال دارند و شیعه مذهب اند و بافت قالی و گلیم در بین انها رواج دارد.
از آنجا که کرمانشاهان بر سر شاهراه ایران و بین النهرین قرار گرفته است در عصر صفویه از اهمیت فروانی برای صدور کالاهای خارجی برخورداربوده است وازاین رودرکرمانشاهان بازار داد و ستد بسیار گرم بوده به طوری که از کا لاهای خارجی گرفته تا مایحتاج روزمره در بازار آن پیدا می شد و این منطقه از ثروت زیادی بهره می برد در میان این کالاها قالی ، گوسفند و پشم دیده می شد که به طبع پشم گوسفندان انگیزه ای برای پرورش آنها به جهت صادرات بوده است بدیهی است که از این مقدار سهمی نیز به تولیدات داخلی اختصاص داده شده و صنایع بافتنی از جمله گلیم بافی ، نمد مالی ، قالی بافی و... تولید می شده است.؛ و شهرستان سنقر کلیایی یکی ازاین مراکز مهم تولیدات قالی در این استان به شمار می آمد که همچنان چون نگینی درخشان درامر تولید قالی در این استان می درخشد .

تاریخچه قالی کلیایی
در شهر کوچک سنقر به دست مردم با ذوق شهر و روستای اطراف آن ، فرشهایی بافته می شود که حداقل قدمت انها به هفتاد سال پیش می رسد و معروف ترین فرش کرمانشاه است . سیسل ادواردز در کتاب قالی ایران «طی سا لهای 1948- 45از بافته های سنقر به نام بافته های کردی یاد کرده است و درباره آنها می گوید ناحیه اصلی تهیه قالچه های عشایری کردستان در داخل دایره ای با شعاع 50 میل ( هشتاد کیلو متر ) قرار دارد و مرکزآن قدر به سوی مغرب و قروه است این ناحیه شامل روستایی کلیایی و شهر کوچک سنقر است که بازار این صنعت به شمار می رفت گروه دوم در شمال غربی کلیایی واقع شده و مرکز آن شيرين آباد است بيست سال قبل دستبافته ناحيه كليايي در سال بالغ بر چندين هزار تخته بود ، ولي ، به تدريج اين ميزان كاهش بافت . در حال حاضر ميزان فرآورده اين ناحيه برابر با مجموعه فرآورده هاي ساير نواحي كردستان است . روستاهاي شيرين آباد از لحاظ اهميت دردرجه دوم قرار دارد. قاليچه هايي كه در اين روستا تهيه مي شود قدري به فرآورده هاي بيجار شبيه اند (ادواردز- ص 143- 1368) بايداين نكته را از قلم ننداخت كه تاريخچه اين فرش مطمئنا بيش از اين تاريخي است كه در كتاب هاي اختصاصي فرش ارائه شده است وبا توجه به نقوش اسطوره اي وافسا نه اي كه ريشه در فرهنگ ايران زمين دارد مسلما اين موضوع جاي تحقيق و بررسي دارد

انواع تقسیم بندی
انواع فرشهاي سنقرميتوان بدين قرار نام برد: نقشه سروي (مجنون شاخ شكسته ) كه از قبل معروفيت داشته است ،نقشه بندي (بازوبندي) ، بندي( نقشه حصيري )،پروانه (سم و پروانه )، سمن قوري ، نخودي ، معمولي ، درختي (بدون برگ و شاخه)، سيخ كبابي ( (پنكه ، سم گاوي )(برخي نامهاي فرش در اين مناطق كلاً بر خاسته از زندگي روزمره و اشياء و ابزار مورد استفاده در زندگي عادي است ) دوگل اكبر آباد ، دوگل ( هفت تيري و گل بريده )، كه در منطقه بافته مي شود . نقشه حسين آباد كه سابقه هفتاد ساله دارد ودر ناحيه سنقر بافته مي شود ، و تفاوتهاي با نقشه هاي حسين آباد ديگر مناطق دارد. در حاشيه اين فرش نوعي طرح به شكل شانه وكشتي وچشم گاوي ( سه نقطه ) منگوله ( نقطه) وحاشيه كوچك به نام گل قزل مي شود. درون گوشواره (لچك) ماه دارد وپرنده اي به شكل گنجشك كه در محل ملوچ گفته مي شود ( نه مثل گنجشك است و نه بلبل ) در لچكي آن ديده مي شود . نقش بندي حاشيه مخصوص دارد كه در آن اره و شمامه ( نوعي گياه معطر به شكل كدو ) كه مصرف بوييدني دارد ديده مي شود .درروستاي مارن گاز ، ليلمانج ، كلبي آباد . ده هواسي از نقش بندي استفاده مي شود .
نقشه هاي ديگر عبارت اند از: نقشه معروف به تلفني ( محراب ، كرماني ) نقشه مچي نقشه پنجه كف ساده ( سماوري) ، ترنج لنجاب ، نقشه تخت جمشيد ، (خانم باف كله سفيد ) نقشه شب پره ، نقشه ماهي گردكانه ، گل لاله ( نقشه جديدي است ) گل سرخ ، گل و بلبل ، ماهي تكاب ، جوزان ، گل فرنگ ، پلنگي ، گلداني ، قابقابي ، ( بختياري ) ، قم ، كلاه فرنگ ، گل ميرزايي ، درختي يكطرفه قم ، كاشان ، مينا خاني ، ظل السطان ، شكار گاه تك گل ( داش بلاغ ) تك گل شاه ويس آباد ، شير سنگي ( جديد ) كه به طرح محبي معروف است . نقشه سيد عبدالهي ( اين نقشه با فرشي كه با اين عنوان دركرمانشاه بافته مي شود و نوعي فرش شهري معروف بوده است متفاوت است ) فرش قديمي ديگري كه پنجه غازي ناميده مي شود نقشه اي به نام حوض حوضي در قديم به دست خانم پناهي بافته شده است كه در حاشيه آناره ولاله ديده مي شود .
بیان ویژگی های اصلي واسطوره ای و فرهنگي قا لی کلیایی
شايد اغراق نباشد كه قاليچه هاي مناطق كردنشين را ،شايد به دليل زندگي كردان كه دايماً با طبيعتي زيبا وچشنواز وكوهستانهاي سر بلند ومراتع سرسبز در تماس اند از زيبا ترين فر شهاي ايران بناميم اين كيفيت ناب طبيعي را عمدتا در وجود نقوش خود جوش وذهني كه منطقه و روستا به روستا متفاوت است مي توان ديد. و سر منشاء در زندگي روزمره افراد و اقوام ساكن در اين منطقه دارد كه در بوم نقاشي به نام فرش وقالي و گليم و ديگر صنايع دستي التزام عملي يافته است و از ويژگي هاي مهم اين قالي به حساب آورد استفاده از پشم گوسفند كه از نزديكترين ابزار تاثير گذار برايجاد يك كار هنر محسوب مي شود نبايد غافل شد پشم مصرفي در فرش سنقر قاعدتااز نوع پشم كرمانشاهي است كه در حدود سي ميكرون قطر و شش سانتي متر طول دارد اين پشم به دليل قابليت ارتجاعي فوق العاده و جعد طبيعي مناسب يكي ازمطلوب ترين انواع پشم براي فرش محسوب مي شود به خصوص فر شهاي درشت و باف و پرز هاي بلند تاثير گذار در نوع فرش است كه نبايد از آن غافل شد از ويژگي هاي منحصر به فردديگر اين قالي مي توان به رنگ هاي به كار رفته در اين قالي اشاره كرد كه رنگهاي مصرفي منطقه بيشتر در مايه قرمز درخشان ، سرمه اي ، نارنجي ، (دوغي) ، و قهوهاي مي باشد كه از مواد گياهي ومواد طبيعي به دست مي آيد
قالي هاي سنقر اغلب برا ساس نقشه و تاثرات بافنده از طبيعت اطراف توليد مي شود . اين قالي ها اغلب ذهني باف بوده است در نوع طرح هاي كه وجود دارد اشتراكات زيادي در نوع فرش كليايي با فرش هاي ديگري چون فرش هاي كليايي همدان ،بيجار،هرسين ، وجود دارد كه نشانگر ارتباط غني اقوام با يكديگر بوده است و از اين رو ميتوانيم فرش را به وجود آورنده ارتباطات فرهنگي بدانيم كه ريشه در تاريخ ايران زمين دارد اين مسئله عينا در باره داستا نهاو موضوعات تاريخي و كهن و اسطوره هاي منطقه نيز كاملا قابل لمس است . نقشه تخت جمشيد ، در ختي ، شير سنگي ، ليلي و مجنون ، شكار گاه ، طاق بستان ، خوضي وغيره بيش از از آنكه شكلي مستند و تاريخي داشته باشد حاصل ذهن خيال پرور و ذوق شخصي دارد .

نتیجه گيري
با توجه به مطالبي كه ارائه شد مي توان فرش كليايي را هنري بي بديل دانست كه جداي از اينكه بيانگر يك كار هنري و فرهنگي است بلكه نشانگر زبان حال مردمي است خاموش كه توانسته اند با فرش سخن هاي خود رابگويند و همه اندوهان خويش ،شادي خويش و دلبستگي هاي خويش را با اين هنر بيان كنند چه استاد كاران قابلي چون استاد افشاري قلم به دست از طرح هاي اين مردم طرح برطرح روي گذاردند و جانماز عبادت خويش را بر روي همين طرح گسترانيدند اما وافسوس كه ما قدر اين بزرگان را نمي دانيم و وقتي كه نام آنها با خاك قرين مي شود از بزرگي ها و عظمت كار هاي آنها سخن مي گوييم كساني هستند كه ما آنها راهنوزنمي شناسيم كه باهمين مردم ساده زندگي مي كنند و هنر خويش را ازمردم مي دانند و با مردم و به مانند مردم مي ميرند همچنانكه فرش كليايي در اين عرصه با مردم كليايي متولد شده است و با همين مرد ديري نخواهد پايد كه خواهد مرد اگر در حفظ و سيانت آن كوششي نشود.
منابع ومآخذ
1- روژبیانی ـ محمد جمیل ـ شهرتاریخی دینورودانشمندان نامی آن ـ ترجمه فیروزحسن عزیزی ـ انتشارات کرمانشاه 1383
2- ادواردزـ سیسل ـ قالی ایران ـ ترجمه مهین دوخت صبا ـ انتشارات فرهنگسرا ـ تهران 1386
3ـ وکیلی ـ ابوالفضل ـ شناخت طرحهاو نقشه های ایران و جهان ـ ناشر نقش هستی ـ تهران 1382
4ـ شایسته فر ـ مهناز ـ هنر قالی بافی در سنقر کلیایی ـ مجله کتاب ماه هنر شماره 33 بهمن و اسفندماه 1383
منبع :http://www.forum.fullsite.org/forum370/thread3319.html

هیچ نظری موجود نیست:

ارسال یک نظر